Á björtum fimmtudagsmorgni í mars sit ég á Kaffivagninum. Rótgrónum samkomustað sjómanna og velunnara við smábátahöfnina á Granda. Lengra út eftir verbúðunum er verið að leggja lokahönd á Marshall húsið, nýjustu viðbótina við sístækkandi menningarflóru hafnarsvæðisins. Sýningin hér samanstendur af trillum, snekkjum og seglskútum sem lífeyrisþeginn Óðinn vaktar.

Eftir kaffibollann geng ég af stað, meðfram verbúðunum sem hafa umbreyst í vinnustofur listamanna, veitingahús og ísbúðir. Hugsjónafólk með ferskar hugmyndir á ýmsum sviðum laðast að höfninni eins og svangir kettir. Fyrir framan endastöð strætó nr 14 nem ég staðar og virði fyrir mér Marshallhúsið . Menningarhús sem kemur til með að endurskilgreina hugmyndina um alfaraleið í Reykjavík. Listhús á fjórum hæðum (auk nokkurra millihæða) sem liggur í ilmandi faðmi herra HB (Granda), eiganda Marshall hússins.

Þúfa Ólafar Nordal er vel skrifuð í handbækur ferðamanna sem marsera glaðir út á ystu Granda-nöf til að hringsnúast alla leið upp í harðlæstan harðfisk-kofann. Nú geta þeir rétt sig af í nýuppgerðu lýsisbræðsluhúsinu sem hefur verið endurvakið í nafni listarinnar. Innandyra opna þrjú rými, öll til þess ætluð að hýsa listastarfsemi af einhverju tagi. Á annarri hæð er Nýlistasafnið með vistarverur sínar. Þar fyrir ofan eru unglingarnir í Kling og Bang. Á efstu hæðunum verður svo Ólafur Elíasson með sýningarrými og vistarverur. Að auki opnar veitingahús og bar á jarðhæðinni.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Opnunin

Síðastliðin laugardag lukust upp dyr Marshall hússins með formlegri fjögurra klukkustunda opnun. Húsið var stappað af gestum allan tímann. Stemningin var almennt séð fersk og spennandi. Gestir höfðu ýmislegt að segja um nýja listhúsið. Tilfinningar voru margvíslegar, minningar komu fram hjá sumum og víða glitti í vonarglampa í augum langsveltra fastagesta þeirra stofnana sem hér eru saman komnar.

„Þetta er bara eins og í útlöndum“

„Þetta er svona fullorðins“

„Þessi dagur verður skrifaður á spjöld listasögunnar“

Og svo framvegis.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Nýló – uppskera eftir áralanga yfirvinnu

Nýlistasafnið er og hefur verið listamannarekið safn í stöðugri uppbyggingu frá stofnun þess árið 1978 og hafa stjórnendur og starfsmenn safnsins lagt sitt fram til skrásetningar á íslensku listalífi og halda uppi reglulegu sýningarhaldi í nær fjóra áratugi. Að undanförnu hefur Nýlistasafnið verið til húsa í Efra-Breiðholti, en þrátt fyrir að vera aðeins fjær alfaraleið en venjulega, þá hélt safnið sínu virka menningarstarfi áfram þar. Nú færist sýningarrýmið yfir í Marshallhúsið, en safneignin verður ekki flutt úr Breiðholtinu í bráð.

Fyrsta sýning þeirra hér í Marshallhúsinu ber nafnið Rolling Line, og samanstendur af verkum Ólafs Lárussonar sem var einn af stofnendum Nýlistasafnsins og einn síðasti meðlimurinn sem var tekinn inn í SÚM hópinn. Á vefsíðu Nýló kemur fram að þetta sé í fyrsta skipti sem „dregin er upp heildræn mynd af afkastamestu árum listamannsins“, þ.e áttunda áratugnum. Meðfram sýningunni verður einnig gefin út bók um Ólaf með ýmis konar efni sem tengist honum og vinnustofu hans.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Arfleifð Súmmaranna og nýja málverksins virðist loksins hafa fundið endanlegan samastað undir þessu þaki. Safnið á að baki rétt tæp fjörutíu ár af stopulu húsnæðisástandi og  þröngum fjárhagsramma, en nú er nýtt tímabil í garð gengið, allavega í húnsæðishlutanum. Eins og safnstjóri Nýlistasafnsins sagði þá höfðu þau um tvennt að velja: Vera áfram í breiðholtinu með lítinn sem engan pening, eða prófa Marshallhúsið með lítinn sem engan pening. Að sjálfsögðu létu þau á það reyna.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Kling og Bang – í fullorðinna tölu

Grasrótargallerí sem hefur verið milli húsa síðustu 14 ár flytur nú „af moldargólfinu á marmarann“, inn í rými af þeirri gerð sem setur þau einhvers staðar mitt á milli grasrótar og hámenningar.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Kling & Bang á rætur sínar að rekja til fjölbreytts hóps ungra listamanna sem fóru að reka sameiginlegt gallerí í miðbænum. Úr því rættist framar vonum, en hópurinn skipulagði og tók þátt í fjölmörgum viðburðum bæði hér heima og erlendis. Margir af framsæknustu ungu listamönnum þessa tíma koma úr því umhverfi sem mótaðist í Kling & Bang. Sem dæmi má nefna Ragnar Kjartansson sem hélt sína fyrstu einkasýningu í húsum Kling og Bang. Hér í Marshallhúsinu á hæð Kling & Bang hefur sýningin Slæmur félagsskapur opnað þar sem átta nýútskrifaðir listamenn taka þátt. Með þeirri sýningu gefa forsvarsmenn Kling & Bang skýrt merki um að ætlunin sé að halda áfram sínu striki og vera unglingurinn í listasenu Reykjavíkur.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Kling og Bang hefur alltaf verið þekkt fyrir að halda kraftmiklar og ferskar sýningar þar sem íslenskum og erlendum listamönnum með taumlausa sköpunargleði í farteskinu er sleppt lausum. Hins vegar er ekki hægt að komast hjá því að Marshallhúsið ber með sér vissan gæðastimpil sem kemur til með að hafa áhrif á sýningarhaldið. Allt vel málað og nýtt. Viðmiðin hækka og líklega væntingar staðarhaldara til framsetningar sömuleiðis. Það verður spennandi að sjá hvort ferskleiki æskuáranna muni ná að halda velli á stað eins og þessum

„Við erum áfram Kling og Bang“ sagði einn af meðlimunum. Það verður áhugavert að fylgjast með gangi mála og sjá hvað næstu ár bera í skauti sér. Öll róttækni, fyrr eða síðar, hneigist til þess að gangast við stofnanavæðingu með tilheyrandi formerkjum. Hún breikkar menningarflóruna og verður að lokum samþykkt, en víkur jafnframt fyrir nýjum rótarskotum. Þar er nauðsynleg þróun að gefa rými fyrir nýgræðingana sem hafa eitthvað nýtt fram að færa og eru kannski ekki alltaf sammála forverum sínum og kennurum.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Stúdíó Ólafur Elíasson

Yfir stofnsettri grasrótinni skín sólin í Stúdíó Ólafur Elíasson sem starfsmenn i8 munu halda á lofti.  Ólafur Elíasson er nú í fyrsta sinn með sitt eigið rými fyrir verk sín á Íslandi, sem kemur til með að vera opið almenningi á sömu tímum og aðrir sýningarsalir í húsinu. Að sögn Þorláks Einarssonar úr i8 vill Ólafur styrkja taugina sem hann hefur til Íslands og vinna meira „hér heima“ og hafa einhvern samastað. „Meiningin er að þetta eigi að vera lifandi. Vissulega erum við að sjá eitthvað sem heitir sýning, en verkunum verður skipt út reglulega án þess að það sé tilkynnt,“ segir Þorlákur. Hann vonast til þess að gestir Marshall hússins komi við reglulega til að fylgjast með þróun rýmisins og kynnast verkum Ólafs í meiri nánd en áður hefur verið hægt hér á landi.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

 Vofa Góðæris

Opnunardagurinn vakti hjá sumum margvíslegar og blendnar minningar. Yfir sumum gestum sveimaði vofa síðasta góðæris. Stemningin minnti einhverja á Klink og Bank, listamannakollektívið í gamla Hampiðjuhúsinu við Hlemm í boði Landsbankans á hagvaxtarárum síðasta áratugar.

Ljósm: Viktor Pétur Hannesson

Fáu virðist þó vera hægt að líkja saman við þessi tvö rými annað en að fjársterkur aðili komi að tilvist þess að einhverju leyti. Þá var það Landsbankinn sem færði hópi listamanna hús til afnota án endurgjalds. Gamalt og hrátt verksmiðjuhúsnæði sem varð að einum allsherjar suðupotti fyrir íslenskt myndlistarlíf á sínum tíma. Nú kostar HB Grandi hugmynd sem kviknaði á arkitektastofunni Kurtogpi. Hér er enginn með frípassa í partýið. Allir borga leigu til þess að geta verið í Marshall húsinu. Svo hefur stemningin líka verið nokkuð hráslagalegri í Hampiðjuhúsinu heldur en hér í einu af fallegri húsum borgarinnar.

Kvikmynd um Klink og Bank eftir Þorfinn Guðnason

Nú á dögunum tók Reykjavík Grapevine viðtal við forsvarsmenn Kling og Bang þar sem kom fram að margir voru ósáttir með samstarf listahópsins við Landsbankann á sínum tíma. Þau sögðust þó telja að eftir á hafi flestir verið sáttir með að þetta hafi verið gert. Það segir sig sjálft að verkefni eins og þessi gætu aldrei orðið að veruleika án sterkra fjármögununaraðila. HB Grandi er eigandi Marshallhússins og kom að endurbyggingu þess. Þó þar sé fjársterkt fyrirtæki á ferð er ekki hægt að segja að sá rekstur sé sambærilegur við einkarekinn Landsbankann á tímum útrásarvíkinganna.

Hins vegar eru ýmis merki um að við séum að sigla inn í nýtt góðæri í boði erlendra gesta sem leggja leið sína hingað til eyjunnar. Það var reyndar áhugaverð tilviljun að í sömu viku og Marhsallhúsið var opnað hafi gjaldeyrishöftunum verið aflétt fyrir fullt og allt. Það er skiljanlegt að fólk velti því fyrir sér hversu lengi þetta nýja síldarævintýri muni endast. Við erum ennþá brennd eftir síðustu vertíð. Staðreyndin er allavega sú að hér er búið að endurhanna hús við höfnina í nafni og þágu listarinnar. Hvernig sem hagkerfið kemur til með að sveiflast til og frá mun þetta rými standa og hýsa fjöldan allan af stefnumarkandi myndlistarsýningum í nánustu framtíð.

Þrjár sjálfstæðar listastofnanir sem munu njóta góðs af því að sitja allar undir sama þaki. Það er ekki of mikil peningalykt í húsinu, enda búið að skipta um jarðveg og fjarlægja lýsistankana. Eftir stendur listilega hannað sýningarhús með veitingahúsi og bar á jarðhæðinni. Hvort núverandi rekstrarfyrirkomulag muni haldast óbreytt í húsinu um ókomna tíð verður bara að koma í ljós. Nú geng ég listmettaður úr Marshallhúsinu og bíð spenntur eftir næstu sýningum. Bjartir dagar eru framundan í lífi og þróun listarinnar hér á landi sem er ef til vill að slíta grasgrænum barnskónum hér á granítgráum gólfunum.

Höfundur: Viktor Pétur Hannesson

Einkennismynd: Helga Óskarsdóttir

Yfirlitssýning á verkum Valtýs Péturssonar í Listasafni Íslands , 24.9.2016 – 26.03.2017.

Sýningin er samstarfsverkefni Listasafns Íslands og Listaverkasafns Valtýs Péturssonar sem var stofnað eftir að hann lést.  Á vef Listasafns Íslands kemur fram að síðasta yfirlitssýning á verkum Valtýs hafi verið haldin árið 1986, fyrir 31 ári síðan, og sé „því löngu tímabært að kynna þennan fjölhæfa myndlistarmann fyrir nýjum kynslóðum og veita þeim sem eldri eru tækifæri til að endurnýja kynnin, en margt í verkum Valtýs kallast á við samtíma okkar og gefur tilefni til að skoða þau í nýju ljósi“.

Valtýr var í hópi íslenskra listamanna á eftirstríðsárunum sem hrundu af stað formbyltingu í málverkinu hér á Íslandi. Ásamt nokkrum félögum sínum í stéttinni byggði hann brú áhrifatenginga milli Evrópu og Íslands með óhlutbundnum myndflatarrannsóknum og litatilraunum. Hann var bæði listmálari og gagnrýnandi, en í bók sem var gefin út með sýningunni er ferill hans rakinn ítarlega.

Sýningin sjálf er sett upp á nokkuð hefðbundinn hátt, í anda klassískra listasögusýninga: Sýningarveggirnir skiptast í tímabil eða einhver konar þemu og verk Valtýs sett í sitt sögulega samhengi. Ferill listamannsins var mjög fjölbreytilegur þar sem hann reyndi fyrir sér í margvíslegum stílum, allt frá strangflatarverkum til litríkra mósaíkmynda. Hefðinni samkvæmt er Valtýr settur í samhengi við samtíma sinn þannig að hann er dreginn fram sem fulltrúi síns sviðs og skrifaður inn í svokallaða kanónu íslenskrar listasögu sem frumkvöðull og meistari.

Fyrstur Íslendinga?

Eftir upplýsingum á veggtexta sýningarinnar var Valtýr fyrstur Íslendinga til að bera fyrir augu samlanda sinna málverk í svokölluðum geometrískum abstraktstíl, eða „reglustikumálverk“ svo vitnað sé í hans orð. Í textanum kemur fram að árið 1951 hafi hann fyrstur Íslendinga sýnt „hrein geómetrísk abstraktmálverk í takt við það sem þá var efst á baugi í París“.

Sú fullyrðing virðist vera fengin úr fyrsta kafla bókarinnar um Valtý, sem Anna Jóhannsdóttir skrifar. Þar vísar hún í þriðja bindi íslensku listasögunar þar sem Hanna Guðlaug Guðmundsdóttir vitnar í og túlkar orð Harðar Ágústssonar, samferðamanns Valtýs og félaga, þar sem Hörður segir að málverkið Á svörtum grunni (sem var sýnt á Septembersýningunni 1951 og er einnig sýnt hér í Listasafni Íslands) væri greinilegur „boðberi hinnar hreinu óhlutlægu listar” [1]. Ef rýnt er betur í þessa tilteknu heimild er margt sem bendir til þess að ekki sé hægt að taka hana upp sem sögulega staðreynd, eins og virðist vera gert hér á veggnum.

Árið 1953 skrifaði Hörður grein í tímaritið „Vaki“ þar sem hann tók saman yfirlit um myndlistasýningar sem voru haldnar í Reykjavík yfir veturinn 1952-1953. Í því yfirliti nefndi hann þó umrætt verk eftir Valtýr, sem hann hafði einnig birt mynd af í grein sinni um söguleg tildrög íslenskrar myndlistar, sem kom út ári fyrr í sama tímariti.

Yfirlýsing hans um þetta verk er þó greinilega ekki byggð á sterkari rökum en persónulegu áliti hans á samtíma sínum, þar sem hann viðurkenndi sömuleiðis að hafa ekki einu sinni séð þessa „umdeildu sýningu“. [5] Hins vegar eru þessi orð Harðar túlkuð þannig að Valtý er veittur sá heiður að vera „fyrstur íslendinga“ að bera fram á strigann hreint og óhlutbundið myndmál.

Önnur atriði er hægt að nefna sem veikja enn fremur þessa staðhæfingu sem hefur verið prentuð í Listasögu Íslands. Til að mynda má sjá í sýningarskrá Septembersýningarinnar 1951 þeim félögum Valtý og Þorvaldi Skúlasyni stillt upp saman á sömu opnu. Þar virðist myndmál þeirra vera á mjög svipuðum slóðum. Að vísu eru línurnar í verki Þorvaldar nokkuð frjálslegri heldur en Valtýs, en þó er greinilegt að þeim tveimur ber af í óhlutlægum myndrannsóknum, ef litið er á myndir annarra þátttakenda á sýningunni. Í sömu grein eftir Önnu Jóhannsdóttur er reyndar tekið upp eftir Valtý að þeir Þorvaldur hafi verið einu Íslendingarnir sem væru „alveg abstrakt“. [3]

Í fórum Listasafns Háskóla Íslands eru þó nokkur verk í geómetrískum stíl eftir Þorvald frá árinu 1951; bæði málverk og teikningar. Einnig er til skissa eftir Þorvald sem svipar mjög til þeirrar myndar sem endaði á sýningarskrá Septembersýningarinnar 1951. Sú teikning er mjög stílhrein og geómetrísk, þó hún sé ekki endilega teiknuð upp með hjálp reglustikunnar, líkt og með málverkið.

Hér er ekki verið að gera lítið úr þrautseygju og elju Valtýs í sínu starfi. Þvert á móti er það á hreinu að hann, ásamt Þorvaldi og öðrum í September hópnum hafi unnið mjög mikilvægt starf í þágu myndlistarinnar hér á Íslandi, innleitt stílbrigði frá listalífi meginlandsins og gert að sínu. Hins vegar velti ég því fyrir mér hvort það skipti einhverju máli að eigna einhverjum einum heiðurinn að þessum tiltekna áfanga. Hægt er að líta á þetta sem tímabil þar sem margir einstaklingar með hugsjónir komu saman og formuðu sameiginlegt myndmál þar sem innlegg allra sem pensli eða meitli gátu valdið höfðu áhrif sín á milli. Spurninginni um það hver fór fyrstur yfir marklínu strangflatarmálverksins á Íslandi er allavega erfitt, jafnvel óþarft að svara.

Seinna í bókinni um Valtý Pétursson nefnir Jón B.K. Ransú einmitt að í stefnuyfirlýsingum konkretlistamanna í Evrópu hafi þeir gengið „í berhögg við snilligáfuna,“[4] sem líka er hægt að tengja við andúð á hinu svokallaða frumleikakapphlaupi.

Valtý er veittur heiðurinn „að vera frumkvöðull hinna nýju viðhorfa í málverkinu“, og Þorvaldur ekki einu sinni nefndur til samanburðar. Ef verk þeirra eru borin saman er reyndar greinilegt að Valtýr hafi komist mun hraðar á lagið með að vinna sig beint inn í þessi „hreinu“ geómetrísku verk. Línurnar eru hreinni og „reglustikaðri“. Samt sem áður eru þeir félagar algjörlega á pari í sínum óhlutlægu rannsóknum.

Það hefði í það minnsta verið æskilegt að stíga varlega til jarðar í stað þess að taka Valtý svona kyrfilega út fyrir sviga í nýútgefinni listasögunni, og byggja það á skoðun eins manns sem sá ekki einu sinni téða sýningu. Auk þess virðist fullyrðingin gera lítið annað en að þjóna úr sér genginni listpólitískri orðræðu í frumleikakapphlaupi listasögunnar.

Í skrifum um myndlist virðist vera til staðar viss hefð að slá upp einstaklingsmiðuðum hetjumyndum af listamönnum sem allir syntu þó í sömu „bóhem – súpunni“ og nutu góðs af samneyti hvors annars. Umfjöllunin verður einstaklingsbundnari en raunveruleikinn hafði kannski upp á að bjóða. Vissulega voru og eru listamenn að einhverju leyti einyrkjar sem eyða löngum stundum í einmannalegum vinnustofum sínum. En neisti áhrifanna kviknar ekki upp úr einmannaleikanum, heldur samverunni og samtölum sem þessir kyndilberar myndmálsins áttu sín á milli. Ef til vill byggist þetta á því hvernig skrifað var um listamenn á þessum tíma, en áfram er vitnað í orð og skoðanir þeirra sem nægilegan sannleik til að setja fram sögulegar staðreyndir.

Eins og fram kom hér í upphafi, þá stendur í kynningartexta um sýninguna að það sé löngu kominn tími á að kynna Valtý fyrir nýjum kynslóðum, og að skoða hann í nýju ljósi. Þessi orð gætu ekki verið sannari, bæði um Valtýr og samferðamenn hans. Á annars glæsilegri og áhugakveikjandi sýningu er erfitt að sjá hvar nýja ljósið skín, hvorki hvaðan né hvert. Allavega finnst það ekki í kanóniseruðum veggtextunum sem hefðu mátt fara í gegnum staðreyndapróf. Kannski mætti dreifa út geislum ljóskastarans og varpa ljósi á víðara samhengi þessa tímabils í stað þess að halda áfram gamalgróinni orðræðunni um frumleikakapphlaup og sjálfsprottna snilligáfu einyrkjanna.

Höfundur: Viktor Pétur Hannesson

[1] Hanna Guðlaug Guðmundsdóttir. „Formbylting“, Íslensk listasaga frá síðari hluta 19. aldar til upphafs 21. aldar, . bindi: Abstraktlist, bls. 68.

[3] Anna Jóhannsdóttir. „Um listarinnar höf – Siglingar í lífi Valtýs Péturssonar“. Valtýr Pétursson. Ritstj. Dagný Heiðdal. Listasafn Íslands, Reykjavík 2016.  bls. 32.

[4] Jón B.K. Ransú, „Þjóðlegir Tónar um alþjóðlega strauma“, Valtýr Pétursson, bls. 62.

[5] Hörður Ágústsson, 1953: „Listsýningar veturinn 1952-1953″, Vaki, 1. tbl. 2. árg., bls. 55-61 ( bls. 58).

Listsköpun sem rannsóknartæki er áhugavert fyrirbæri sem fleiri og fleiri hafa gefið gaum. Ekki eru til margar bækur sem skrifaðar eru út frá sjónarhóli listamanna sjálfra um hvernig þeir líta á listsköpun sína sem rannsóknartæki og er því fagnaðarefni þegar slík bók kemur út. Í fyrra gaf Crymogea út bókina ‘Make a Painting of Trees Growing in a Forest / Erla S. Haraldsdóttir Selected Works’ (2015). Bókin var gefin út af tilefni einkasýningar Erlu í listasafninu í Kalmar í Svíþjóð síðla hausts sama ár og var útgáfan gerð möguleg vegna styrks frá Längmanska listasjóðnum í Svíþjóð og Myndlistarsjóðnum á Íslandi. Erla sjálf hefur verið búsett í Berlín í Þýskalandi um árabil og ólst upp bæði á Íslandi og í Svíþjóð. Hún er einn af eftirtektaverðustu listamönnum þjóðarinnar og á verk í eign helstu listasafna landsins.

Formáli bókarinnar er skrifaður af samstarfsmanni Erlu til margra ára, sýningarstjóra sýningarinnar Jonatan Habib-Engqvist sem jafnframt tekur forvitnilegt viðtal við listamanninn þar sem farið er út í aðferðarfræði Erlu við málunina sjálfa. Jonatan er kennismiður á sviði málverksins í Svíþjóð og á alþjóðlegum vettvangi en hann ritstýrði meðal annars bókinni ‘Thinking Through Painting’ (2014) sem fjallar um athöfnina að mála sem listrannsóknartæki. Í viðtalinu leggur Erla fram það sjónarhorn að það að standa frammi fyrir auðum striganum sé eins og að búa sig undir það að steypa sér út í ævintýri sem eigi eftir að færa sér ófyrirséðnar uppákomur. Hún hafi enga stjórn á þeim, þær gerast bara í ferlinu og sem hún verði að lúta þeim, mæta á vellinum og tækla. Það sé mikilvægt að það sem er framundan sé óráðið annars myndi henni fara að leiðast fljótlega. Hún líkir þessu við að henda sér út í ólgandi fljótið snemma að vori. Það sé sársaukafullt að stökkva ofan í og missa þannig stjórn. Hún verði bara að berast með straumnum, takast á við það sem gerist á leiðinni og náttúrulögmálin og á sama tíma reyna að stýra líkamanum í þessari hringiðu. Viðtalið heldur síðan áfram og kemur inn á tækin sem hún notar við rannsóknina eða ferðina; litanotkun, beitingu pensilsins, lýsingu, sjónarhorn, val á myndefni og annað sem mjög upplýsandi er að lesa um.

Erla S. Haraldsdóttir „Make a painting of trees growing in a forest“, 2015, monograph. Crymogea. Hönnun: Ariane Spanier, Stephie Becker, Texti: Christoph Tannert, Dr. Kyllikki Zacharias, Jonatan Habib Engqvist.

Það var texti þýska sýningarstjórans Kyllikki Zacharias sem vakti mesta athygli hjá mér. Í greininni fjallar Kyllikki um aðferðarfræði Erlu við rannsókn og undirbúning eða um þá leið sem farin er áður en sest er niður og málað. Erla beitir aðferðarfræði sem hún kallar ‘Task Painting’ eða ‘Málað samkvæmt tilmælum’. Bókin fjallar um málverk sem hófu vegferð sína sem tilmæli til listamannsins frá Magnúsi Sigurðssyni, Craniv Boyd, Hildigunni Birgisdóttur, Stanislaw Ruksza, Katarzyna Kalinka og óþekktum vætti í Witherle skógi í Maine í Bandaríkjunum. Í greininni sem inniheldur fjölda ljósmynda er rakin aðferðarfræði sem byrjar á því að Erla biður vini sína um að gefa sér tilmæli sem verða að útgangspunkti rannsóknarvinnu þar sem Erla viðar að sér myndefni sem tengist tilmælunum. Erla fer í ferðalag sem innblásið er af þekkingu hennar á listasögu heimsins og náttúrulegum fyrirbærum og landslagi en einnig myndbrotum úr hversdagslífinu. Myndirnar eru valdar af kostgæfni og síðar notaðar til hliðsjónar við málunina. Það er á þessu stigi sem Erla stendur á bakka fljótsins og hendir sér út í af miklu hugrekki og rannsóknin heldur áfram sem athöfn eða praktík. Vandlegur undirbúningur er þannig ekki sama og fyrirsjáanleiki. Með þessari aðferð verður Erla að eigin sögn að rottu sem byggir eigin völundargöng og vitnar þar í franska rithöfundinn Raymond Queneau. Þarna er Erla að tækla hið óendanlega listræna frelsi sem listamenn hafa notið í sköpun sinni síðan á 19. öld og meitlar sér leið í gegnum sjálfskipaðar takmarkanir tilmælanna til að komast að kjarnanum – hún finnur undankomuleið. Hún þarfnast þessara sjálfbyggðu takmarkana og undankomuleiðar vegna þess að þetta algera frelsi gerir auðann strigann að einskonar plánetu án sportbrautar. Það vanti sólina eða kerfi til að snúast í kringum. Algert frelsi sé líka alger ábyrgð á útkomunni og þannig verði auði hvíti striginn að martraðakenndu hyldýpi.

„Make a Painting of Trees Growing in a Forest“ 2015. Solo exhibition. Kalmar konstmuseum, Kalmar, Sweden. Ljósmyndari: Michelangelo Miskulin.

Fremst í bókinni er að finna inngangstexta eftir listrænan stjórnanda Bethanien listastofnunarinnar, Christoph Tannert, en Erla er ein af fáum íslensku listamönnum sem hafa hlotið þann heiður að fá úthlutað vinnustofu í Bethanien sem staðsett er í miðju listasenunnar í Berlín. Það sem Tannert finnst áhugavert við málverk Erlu er að hún fetar sínar eigin leiðir um leið og hún á í stöðugu samtali við hefðina. Það er ekki nýtt af nálinni að listamenn noti sjálfskipaðar takmarkanir eða reglur og tilmæli til að fást við listköpun sína. Það sem er áhugavert er að skoða hvernig Erla daðrar við liststefnur og aðferðir fortíðar á hátt sem tikkar í takt við samtímann. Tannert vitnar í Erlu sem tekur fram að hún skilji það sem svo að hlutverk málverksins í samtímanum sé fólgið í því að það skapi rými fyrir sálir einstaklinga, það gefi sálinni rödd í augnablikinu. Hin einstaka rödd sé á sama tíma hin samfélagslega rödd, og staðbundin rödd sé að sama skapi hin algilda rödd. Hún vonar að málverkin hennar séu aldrei lokaniðurstöður, heldur mikið frekar að þau opni slík rými.

Frá Genesis sýningunni í Hallgrímskirkju. Ljósmyndari: Vigfús Birgisson.

Bókin fæst víða í borginni. Meðal annars í Mál og Menningu og á öllum helstu söfnum. Það er lærdómsríkt að spegla eigin listsköpun í aðferðarfræði Erlu og um að gera að næla sér í eintak en einnig vegna þessa að um þessar mundir stendur yfir önnnur einkasýning Erlu í Hallgrímskirkju. Það hefur hún tekið fyrir sköpunarsöguna sem einhvers konar tilmæli til að hefja skapandi feril. Í sýningarstjóratextanum kemur Jonatan inn á það að með því að nota þá listrænu aðferð að skapa kerfi í kringum listsköpun sína þá nálgist Erla á gagnrýnin hátt langlífar en út úr sér gengnar hugmyndir um hinn guðdómlega innblástur og skylda hugmynd um að listamaðurinn skapi úr engu – ex nihilo. Málverkin í Hallgrímskirkju byggja á sjö teikningum úr Íslensku teiknibókinni en hafa í höndum Erlu dýpkað verulega tilvísunarheim sinn. Þarna er vísað í íslamska list, tarot spil, mynsturgerð Ndebele fólksins í Suður-Afríku, egypskar fornminjar, dulspeki gyðinga, evrópska sem og íslenska og japanska list en líka hversdag Erlu sjálfrar. Málverkin verða ferðalag um heim Erlu. Höfuðverk sýningarinnar er málað með hliðsjón af símamynd sem hún tók upp í rúmi af sjálfri sér liggja í leti á sjöunda degi vikunnar. Gefur hún í skyn að letin sjálf sé þar sem uppruna sköpunar sé að finna.

Heimasíða Erlu fyrir frekari upplýsingar: erlaharaldsdottir.com

Sýningu lýkur 20. nóvember n.k.

Hulda Rós Guðnadóttir