Viðurkenning á auganu í Ásmundarsafni

Augans Börn: Ásmundarsafn 29.10.2016 – 01.05.2017

Myndlistarsýningunni Augans Börn lýkur nú um helgina, en hún hefur staðið yfir í Ásmundarsafni nú í vetur. Sýningin er samstarfssýning Listasafns Háskóla Íslands og Listasafns Reykjavíkur þar sem myndverkum Þorvalds Skúlasonar er boðið til samhengis með höggmyndum Ásmundar Sveinssonar. Þorvaldur er þekktastur fyrir málverk sín sem hann vann um og upp úr miðri 20. öldinni, en hér á sýningunni er aðeins eitt málverk til sýnis. Hins vegar eru hátt í hundrað teikningar eftir hann settar upp í beint myndrænt samtal við þrívíðan myndheim Ásmundar. Höggmyndir hans eru sýndar í nokkuð hefbundnara ljósi, en þó í áður fáséðu samhengi við teikningar samferðamanns og „listræns sálufélaga“, eins og Ásmundur komst sjálfur að orði.

Sýningarstjórarnir voru Viktor Pétur Hannesson (undirritaður) frá Listasafni Háskóla Íslands og Bryndís Erla Hjálmarsdóttir fyrir hönd Listasafns Reykjavíkur. Við gerð sýningarinnar voru listaverkin flokkuð einungis eftir myndrænum tengingum án tillits til tímabila eða annarra hefðbundinna formerkja. Við leituðum eftir bergmáli milli verka listamannanna sem ómaði úr myndflötum þeirra, massa og línusveiflum, ýmist í tvívíðum verkum Þorvalds eða í marghliða skúlptúrum Ásmundar.

Í sýningartextanum er sett fram hefðbundin frásögn um æviskeið myndlistarmannanna og þeir settir í sögulegt samhengi. Á undan æviágripunum eru annars konar upplýsingar sem þjóna fremur því hlutverki að gefa skýr skilaboð um þá áherslu sem lögð er á myndrænt gildi sýningarinnar. Þannig var textinn nýttur til að hvetja gesti til að ganga inn á sýninguna og leggja áherslu á myndirnar sjálfar fremur en að reiða sig á aðrar upplýsingar sem verkunum fylgdu. Upplýsingar um tilkomu verks eða æviferil listamanns geta vissulega verið lærdómsrík viðbót við efni myndlistarsýninga, og getur auðgað huga þess sem horfir enn frekar. Við fyrstu kynni hafa þær upplýsingar þó ekkert að gera með þau beinu áhrif sem hugur og augu verða fyrir við það að standa gagnvart myndverki sem talar á sínu eigin tungumáli, sem er þó á einhvern hátt kunnuglegt.

Sýningarskráin hefst með þessum orðum: Barn lærir að þekkja form og liti löngu áður en það getur greint orð og bókstafi. Mannshugurinn leitar gjarnan að einhverju kunnuglegu í því sem fyrir augu ber, að samhljómi milli áþreifanlegra hluta og óhlutbundinna forma. Hugurinn greinir formin sem augað meðtekur og setur í samhengi við kunnugleg form. Þannig myndar hann sjónminnisbanka eða sjónrænan minningaheim sem nýtist til að vinna úr nýjum áhrifum.

Við skoðuðum ekki aðeins „hefðbundið myndefni“ frá myndlistarmönnunum heldur lögðum við að jöfnu allt sem þeir framleiddu, hvort sem það voru teikningar á pappír, málverk á striga eða skúlptúrar úr ýmsum efnum. Það má velta því fyrir sér hvort stafrænt aðgengi að verkunum hafi haft þau áhrif að auka á eins konar „lýðræði“ milli verkanna við skoðun á safneigninni, þar sem verkin birtust á stöðluðum grundvelli tölvunnar. Stærðarhlutföll og rýmistilfinning voru þurrkuð út, hvort sem um var að ræða viðkvæmar blýantsteikningar, stór olíumálverk eða þunga málmskúlptúra. Í því ferli vantaði vissulega upp á mikilvæga áhrifaþætti verkanna, sem gaf okkur hins vegar rými til þess að leita eftir þeim formræna samhljómi sem við vorum að leita eftir.

Í leit okkar að þessu sameiginlega mengi Ásmundar og Þorvalds komumst við að þeirri niðurstöðu að teikningar Þorvalds rímuðu hvað best við skúlptúra Ásmundar og veittu mun meira rými til samanburðar heldur en fullmálaðar myndbyggingarnar sem enduðu á strigunum, þar sem aðeins eitt sjónarhorn af mörgum var ákveðið og gert sýnilegt. Samhljómurinn á milli skúlptúra Ásmundar og teikninga Þorvalds var það mikill að þegar uppsetning sýningarinnar var í fullum gangi kom gestur inn í húsið sem vissi ekki hvað væri til sýnis, en taldi við fyrstu sýn að teikningarnar og höggmyndirnar væru eftir einn og sama listamanninn. Það má liggja milli hluta hvort hér sé um að ræða sterk myndræn áhrif milli tveggja listamanna eða samliggjandi þróun á heildrænu myndmáli módernismans eins og hann þróaðist á Íslandi.

Listasmiðja á Safnanótt

Hinum óhlutbundna myndheimi var gerð skil á margvíslegan hátt yfir sýningartímann. Á Safnanótt var boðið upp á kvöldleiðsagnir um sýninguna auk þess sem Sara Riel hélt námskeið fyrir börn þar sem unnið var sérstaklega með teikningar Þorvalds. Í upphafi smiðjunnar var þátttakendum boðið að draga upp tvo miða úr kassa sem sýndu útprentað afrit af hluta eins verks.

Þá tóku þau miðana með sér inn í sýningarsalinn til þess að finna verkin sem þessi myndbrot tilheyrðu. Að því loknu komu þau aftur og gerðu sínar eigin abstrakt klippimyndir, svipaðar og klippimyndir Þorvalds sem eru nokkrar til sýnis ásamt annars konar teikningum í ytri sýningarsalnum – Skemmunni. Þannig fengu börnin spennandi verkefni í hendurnar en sömuleiðis var þetta aðgengileg leið til að hvetja börnin til að skoða sýninguna. Undir handleiðslu Söru sköpuðu börnin sín eigin verk og unnu sig inn í sameiginlegt myndmengi Ásmundar og Þorvalds.

Algóritmar og Abstraktlist

Í janúar var boðið upp á sýningarstjóraspjall í Ásmundarsafni en með í för var tölvunarfræðingurinn Kristleifur Daðason til þess að ræða um mögulegar tengingar abstraktlistarinnar við forritunarmál og gervigreind. Ýmsar hugleiðingar voru bornar upp í tengslum við þróun á gagnvirkum myndlistargagnagrunni, en ýmis tækifæri gætu falist í háþróaðri tölvutækninni fyrir heim myndlistarinnar, bæði fyrir myndlistarmenn og fræðinga.

Við gerð sýningarinnar settum við okkur reglur sem svipuðu til eins konar algóritma eða reiknirits. Með því að horfa á myndir Ásmundar og Þorvalds og bera þær saman sáum við fljótt hvað þeir áttu margt sameiginlegt í formum, línum, sveiflum og massa. Slíka aðgreiningarhæfni á myndefni væri ef til vill hægt að þróa áfram í hugbúnaði, en með myndgreiningartækni væri til dæmis hægt að útbúa „stafrænan gervilistfræðing“ sem gæti þekkt stílbrigði listamanna og gert greinarmun á efnisnotkun í verkum.

Augans Börn, Ásmundarsafni. Listasafn Reykjavíkur.

Að mati greinahöfundar er sýningunni Augans Börn ætlað að upphefja myndmálið sem hið sjálfstæða tungumál sem það er. Reynt er á gamla orðatiltækið um að mynd segi meira en þúsund orð með þessum tilraunum. Kjarni sýningarinnar er sá sami og fólst í stefnu módernistanna – að blár sé ekkert annað en blár. Hann standi ekki sem táknmynd fyrir himinninn eða hafið, hann sé aðeins blár í því eðli sem hann er hverju sinni. Að sama leyti er ekki endilega þörf á því að vita upp úr hvaða hugarheimi myndin birtist heldur er það myndin sjálf sem skiptir hvað mestu máli.

Höfundur: Viktor Pétur Hannesson

Ljósmyndir: Listasafn Reykjavíkur
Mynd frá listasmiðju Söru Riel: Viktor Pétur Hannesson