Eltir eigin tilfinningu og leyfir ferlinu að leiða sig áfram: viðtal við Elínu Hansdóttur

by Eyja Orradóttir | Sunnudagur.10.2022 | Innsent efni, Viðtöl

Eltir eigin tilfinningu og leyfir ferlinu að leiða sig áfram: viðtal við Elínu Hansdóttur

Elín Hansdóttir hefur fengið töluverða umfjöllun síðastliðna mánuði, annars vegar út af verkinu Himinglæva (e. Aeolian Harp) fyrir utan Hörpuna og fyrir sýningu sína Eigenzeit í Künstlerhaus Bethanien í Berlín. Himinglæva er viðamikill skúlptúr úr ryðfríu stáli, einskonar vindharpa sem framkallar hljóma þegar rok blæs í gegn. Eigenzeit er völundar-rými þakið örþunnum slæðum, efni þeirra er gegnsætt og marglit mynstrið dregur innblástur af ólæsilegu mynstri (e. Guilloche patterns). En slík mynstur er að finna til dæmis á peningum, vegabréfum og ýmsum skjölum, til að koma í veg fyrir falsanir. Annað verkið leikur á tóneyra gesta meðan hitt leikur sér að sjónarhorni þeirra. Elín hefur ekki einskorðað sig við ákveðinn miðil innan listsköpun sinnar, hún virðist draga innblástur allstaðar að og þess vegna er sérstaklega áhugavert að kafa í sköpunar- og vinnuferli hennar.

Eyja: þú nefndir í eldra viðtali að þú öðlist stundum ekki fullum skilningi á eigin verkum fyrr en nokkrum árum seinna, getur þú nefnt dæmi um verk sem þér finnst þú hafa betri skilning á núna?

Elín: Einmitt já, mín upplifun er sú að skynjun manns á eigin verkum verði ekki skýr fyrr en að minnsta kosti fimm árum seinna. Það getur verið svolítið snúið þegar þú ert að vinna verkið því eina haldreipið sem að maður hefur er þá að treysta ferlinu og stundum ganga hlutirnir upp og stundum ekki, þetta er ákveðinn vinnu-prósess sem er áhættusamur. En þessi áhætta er líka forsenda fyrir því að halda vinnunni spennandi fyrir mig. Þannig að ég verð bara að taka því þegar hlutir ganga ekki upp.“ (segir Elín og hlær) En þau verk sem sem ég er ánægðust með eru þau þar sem það opnast á túlkunarmöguleika þeirra með tímanum. Þá veit ég að það hafi eitthvað gott verið í gangi. Til dæmis þykir mér rosalega vænt um fyrsta stóra eða umfangsmikla verkið sem ég gerði á Ísafirði á listahátíð árið 2005, Long Place.

Það var eins og ég hefði látið draum rætast með því að byggja þetta monster sem þetta verk var. Verkið tók mig, ásamt teymi sem ég setti saman, 6 vikur að byggja. Á þeim tíma sem ég var að byggja verkið, þá vissi ég ekki nákvæmlega hvað það væri sem ég var að byggja. Ég var einfaldlega forvitin og það var þessi forvitni sem knúði okkur áfram. Það var smá eins og við værum að elta verkið, við unnum bara og byggðum og byggðum þar til verkið öðlaðist á einhvern hátt sitt eigið sjálf. Það er þessi sjálfstæða orka sem lætur mér þykja vænt um verkið. Með því að sleppa tökunum á því að plana frá upphafi hvaða áhrif verkið eigi að hafa, gef ég rými fyrir sjálfstæðri framvindu verksins. Mér finnst það mjög spennandi, þegar maður tekur sénsinn, eltir eigin tilfinningu og leyfir ferlinu að leiða sig áfram. Ég held að það hafi heppnast vel í þessu verki.

Ég meina, þetta var fáránleg hugmynd – að byggja eitthvað svona rosalega stórt – og á þeim tíma var þetta líka mjög dýrt. Ég hafði selt litla íbúð á þeim tíma og ég eyddi ágóðanum af því í þetta verk (segir Elín hlæjandi) og þetta hljómar svo fáránlega í dag að gera þetta – en ég sá svo sannarlega ekki eftir því, þetta var algjört ævintýri og forréttindi að hafa getað gert þetta.

Long Place er greinilega verk sem situr enn með Elínu og setti mark á hvernig hún starfar sem listakona í dag, en Elín ásamt Anne Kockelkorn og Björn Quiring gaf út sjálftitlað bókverk um Long Place í fyrra og Elín fjallar einnig um verkið í nýlegu viðtali sem var tekið við hana í Berlín. Eyja: Mig langaði út frá þessu að skjóta inn spurningu um konsepti og listsköpun. Hvenær kemur konseptið inn í sköpunarferlið þitt og hversu stóran part spilar það í verkinu sjálfu?

Elín: Þetta er mjög góð spurning, því ég man eftir því þegar ég var í námi að þá er maður þjálfaður á þann hátt að leggja mjög mikið upp úr því að vera með einhverskonar concept. Líklegast af því það er svo mikið lærdómsferli í því að hugsa í konsepti – því maður þjálfar upp gagnrýna hugsun á því að leggja upp með að skapa ákveðna hugmyndafræði í kringum verkið.

En ef ég lít til baka, því nú eru 20 ár síðan ég kláraði nám, þá fór af stað algjör andstæða þess eftir ég fór að vinna sjálfstætt – þá varð einhver svona af koncept-afvæðing hjá mér. (við hlæjum báðar) Þar sem að ég áttaði mig á því að ég væri hamingjusamari þegar ég gæfi mér meira frelsi í hugsun og leyfði innsæinu að ráða meiri ríkjum. En þessi hugmynd, að fólk vildi ekki tala um vinnuna sína og gæti ekki rökstutt listina sem það var að gera, var eitthvað sem ég fyrirleit og fannst alveg fáránlegt þegar ég var í námi. En svo með aldrinum þá er eins og ég hafi vísvitandi farið að gefa skít í þessa áherslu á konsept, sem ég hélt að væri heilagur sannleikur. Og það var rosalega frelsandi.

Þetta gæti einnig verið kynslóðabundið. Því þegar ég er að klára nám þá er vægi sýningarstjóra að verða rosalega mikið og það voru að koma fram stjörnu sýningarstjórar sem að voru að móta ákveðin konsept. Þetta varð til þess að sýningarstjórar voru að hafa samband við listamenn með eitthvað ákveðið konsept í huga fyrir stóra samsýningu og í rauninni var maður beðin um að vinna verk út frá conceptum sýningarstjóranna. Ég fann það mjög sterkt, eftir einhver nokkur ár af því að vinna svona, hvað mér fannst það heftandi – að vera boðið að vinna innan ákveðins fyrirframgefins ramma sem að var ekki sprottinn frá mér. En þetta er svolítið snúið því auðvita vill maður taka þátt í sýningum en það er fín lína að hlusta á hugmyndir konsept sýninga án þess að leyfa þeim gjörsamlega að stýra öllu ferlinu. En nú lít ég svo á að það er verkefni sýningarstjórans að láta verkin passa inn í þeirra konsept – en ekki öfugt.

í gömlu viðtali þá talar þú um að leggja áherslu á að skapa rými og upplifun frekar en sögu. Fyrst þú notar ekki framvindu sem leiðarljós er eitthvað annað sem þú notar fyrir beinagrind eða drifkraft fyrir eigin verk?

Elín: Já… það hefur alltaf verið mikið áhugamál hjá mér að skoða hvernig við sem mannverur skynjum umhverfi okkar á annan hátt heldur en með hausnum. Mér leiðist myndlist sem er þannig að maður þarf að lesa ritgerð sem fylgir sýningunni til þess að fá aðgang að verkinu. Ég er meira hrifin af verkum þar sem ég veit lítið, nánar tiltekið þegar að myndlist hefur þau áhrif að hún tali beint til annarra skynfæra heldur en einhvers hugvits. Mér líður eins og það sé á 20 öld búið að byggja upp hýrarkíu, hýrarkíu skynfæra, þar sem ofuráhersla hefur verið lögð á sjónina frekar en snertingu eða hljóð eða síkólógísk rými. Ég hef alltaf haft áhuga á þessum beinu áhrifum, sem eru meira síkólógísk heldur en föst í konsepti eða texta.

Síminn hringir og Elín spyr hvort hún megi svara, mamma hennar sé að hringja. Þær mæðgur spjalla um verkefnin sem þær eru með fyrir hendi og skiptast á áliti, þær velta fyrir sér ólíkum nálgunum og möguleikum. Það er mikið hlegið og að símtalinu loknu spyr blaðamaður hvort það séu ákveðnar manneskjur sem hún leitar gjarnan til fyrir álit á eigin verkum?

Elín: Minn nánasti fjölskyldu og vinahringur, eru mín stoð og stytta. Ég treysti öllum mjög vel og við höfum það að venju að viðra hugmyndir okkar á milli. Því það er oft einmitt í gegnum samræður sem ég leysi úr sköpunar-flækjunum. Sérstaklega fyrir mig, sem vinn mikið ein, nema þegar ég er að setja upp verkefni, þá líða stundum nokkrir dagar án þess að ég noti raddböndin (við hlæjum báðar). Þá finn ég sérstaklega hvað það er gott að fá sjónarhorn þeirra sem maður treystir. Það er ómetanlegt, þótt að manneskjan sé með aðra skoðun þá styrkist samt manns eigin í gegnum samtal. Það er eins og samræðan leiði mann alltaf að „réttri“ ákvörðun – eins fáránlegt og það hugtak hljómar í þessum bransa.

Þegar viðtalið heldur áfram ræðum við um hvernig það er að vera kona í listheiminum, veltum fyrir okkur hvort eitthvað hafi breyst. Í uppeldi Elínar var lögð áhersla á að hún gæti gert allt og að kyn kæmi málinu ekki við. Hún rifjar svo upp skellinn að uppgötva að raunveruleikinn samræmdist ekki því uppeldi sem hún hlaut. Þar nefnir hún meðal annars mun á verðlagi verka eftir “stóru meistarana” og kyni þeirra. Elín talar út frá eigin reynslu þess að verða mamma og listakona, hún talar um það sem ákveðið spark í rassinn og að hún hafi orðið afkastameiri í kjölfarið.

Elín: Að vera mamma og listakona er alveg frábært og afsannar þá klisju sem ungum konum í myndlist hefur verið sagt, kannski ekki á Íslandi en til dæmis hérna í Þýskalandi þar sem ég fór í mastersnám, að ef konur eignuðust börn að þá gætu þær ekki átt starfsferil. Það var mjög ógnvekjandi umræða sem maður fann fyrir og komandi frá Íslandi fannst manni þetta brenglaður hugsunarháttur en þetta er því miður svona á mörgum stöðum. Foreldrahlutverkið er allavega ekki ofarlega í umræðunni hjá körlum í sama bransa.

Ég kveð Elínu Hansdóttur full orku og bjartsýni. Um þessar mundir er Elín að vinna að samsýningu í Berlín sem verður haldin núna í september (Stadt Land Dance, sýningarstjóri: Julia Wirxel), auk þess að hanna leikmynd fyrir sýninguna Síðustu Dagar Sælunnar í leikstjórn Unu Þorleifsdóttur, frumsýnt á litla sviðinu í Borgarleikhúsinu núna í október. Það er margt spennandi framundan hjá Elínu auk einkasýningar hjá Schering Stiftung í lok mars 2023. Fyrir mér enduróma verk Elínar og viðhorf hennar til listarinnar svo fallega aðrar samræður sem ég hef sjálf átt með mínum vinum sem sitja nú eða eru nýútskrifuð úr Listaháskólanum heima. Orð Elínar undirstrikuðu fyrir mér vægi þessara viðhorfa og ég er skilin eftir með þá tilfinningu að það séu breytingar til hins betra í vændum innan myndlistarsenunnar, bæði hér heima og víða.

Eyja Orradóttir

Hin náttúrulegu og manngerðu tilvistarstig svampa

by Hulda Rós Guðnadóttir | Laugardagur.02.2020 | Umfjöllun

Hin náttúrulegu og manngerðu tilvistarstig svampa

Anna Rún Tryggvadóttir myndlistarkona hefur undanfarin misseri dvalið í vinnustofudvöl við Künstlerhaus Bethanien (KB) í Berlín en íslenska ríkið hefur eins og mörgum er kunnugt nýlega gert samning við stofnunina um að styrkja fimm listamenn til vinnustofudvalar á jafn mörgum árum. Áður hafa íslensku listamennirnir Egill Sæbjörnsson, Erla Haraldsdóttir, Ólafur Ólafsson/Libia Castro, Sveinn Fannar Jóhannsson og nú síðast Hulda Rós Guðnadóttir starfað undir verndarvæng stofnunarinnar með hjálp frá hollenskum sænskum, norskum og íslenskum listasjóðum og einkaaðilum. Anna Rún sem útskrifaðist með M.A. gráðu frá Concordia University í Montreal í Kanada árið 2014 flutti til Berlínar ásamt fjölskyldu sinni árið 2016 og þekkti því ágætlega til Berlínar áður en hún hóf dvöl sína. Þann16. janúar síðastliðinn opnaði síðan einkasýning Önnur Rúnar ‘An Ode – Poriferal Phases’ í sýningarstjórn Birtu Guðjónsdóttur en Birta er einn af þeim fjölmörgu alþjóðlegu sýningarstjórum sem heimsækja vinnustofu listamannana stofnunarinnar með reglulegu millibili.

Innsetningin ‘An Ode – Poriferal Phases’ frá 2019 á sýningu í Künstlerhaus Bethanien í Berlín

Að undanförnu hefur Anna Rún unnið mikið með mótóra sem knúa fram hringsnúning og er það einnig í ‘An Ode – Poriferal Phases’. Í rúmum 100 m2 sýningarsal KB snýst fjöldi höggmynda rangsælis á hraða sem rétt svo er skynjanlegur. Anna Rún bendir á að Vesturlandabúar upplifa tíma línulegan en það samsvari sig ekki við virkni vistkerfisins sem gangi í hringi. Með því að ganga þvert á það og búa til línulegan tíma eins og Vesturlandabúar hafa gert þá höfum við hætt að hugsa um okkur sem hluta af stærra samhengi, lengri tímahringjum. Í stuttu spjalli á uppsetningartíma sýningarinnar bendir Anna Rún á vitleysuna sem felst í því að við vörpum gangi hinnar manngerðu klukku á skynjun okkar og tölum um að það sem gangi réttsælis sé leið inn í framtíðina en það sem gangi rangsælis sé leið tilbaka í fortíðina. Viðhorfið endurspeglast í orðunum sjálfum, rétt og rangt, fortíð og framtíð, andstæður á línulegum ás.

Vídeóheimild af mótorhringsnúning á sýningunni.

Það er ekki einungis snúningur verkanna sem vekur upp spurningar. Í efnisnotkun og samsetningu verkanna er telft saman iðnaðarframleiddum polyurethane svömpum og náttúrulegum svömpum. Þó svo verkið beri titilinn óður er hér ekki um vegsemd á náttúrunni að ræða heldur er verið að sýna það sem er til og er að gerast í veröldinni, bæði manngert og náttúrusprottið. Anna Rún bendir á mikilvægi þess að taka ábyrga afstöðu út frá því að horfast í augu við það sem við erum að gera. Sjálf segist hún þverstæðuna í ástandi heimsins vera að finna í hennar eigin nálgun. Hún sé jafn sek í ágangi sínum á náttúruna og hver annar. Það sé mikilvægt að hafa í hug að enga galdralausn sé að finna.

Höggmynd úr innsetningunni ‘An Ode – Poriferal Phases’. Hinu manngerða og náttúrsprottna teflt fram. Grjót frá Skandinavíu sem fært hefur verið til Þýskalands af náttúrunnar hendi.

Anna Rún telur að spurningin um hið náttúrlega annars vegar og hið manngerða hins vegar sé ein af mikilvægustu spurningum framtíðarinnar. Að tefla saman náttúrunni og hinu manngerða sem andstæðum er hluti af gamalli vestrænni tvíhyggju og mun áhugaverðara sé að skoða þessi fyrirbæri út frá því að mörkin séu mun óskýrari. Hvenær hættir eitthvað efni að vera náttúrulegt? Ef efninu er skilað aftur eftir manngerðar breytingar á því verður það þá aftur náttúra? Er það sem mennirnir gera ekki hluti af náttúrunni? Erum við ekki náttúruleg? Anna Rún veltir þessum spurningum upp í ljósi þess að undanfarið hafa breytingar auðvitað gerst mjög hratt. Við búum á tímum sem nefndir hafa verið ‘Tími hröðunar’ þar sem hoppað er í stórum skrefum. Í þannig aðstæðum verður íhlutun mannanna afdrífaríkari. Hlutirnir fái ekki að gerast á sínum hæga hraða þar sem allir aðilar geti aðlagast. Anna Rún telur að mannkynið hafi verið fast í því hugarfari að við getum gert allt sem okkur dettur í hug og sjáum svo bara til hvað gerist. Það sé hinsvegar mikilvægt að skoða allar hluti til enda og hvaða afleiðingar gjörðir okkar hafa. Þessar pælingar Önnu Rúnar sjást vel í verkinu. Höggmyndirnar eru flestar að ganga í gegnum hægar breytingar þar sem allt getur gerst og útkoman er óviss. Saltvatn er látið leka hægt á hlutina og storkna. Mjúkir svampar verða harðir eins og grjót. Sjálf segir Anna Rún að verkin séu að fremja efnislegan gjörning. Þetta séu í raun og veru gjörningahöggmyndir.

Höggmynd úr innsetningunni ‘An Ode – Poriferal Phases’.

Annað efni sem hefur verið ríkjandi í verkum Önnu Rún er grjót ýmiskonar. Henni finnst mikilvægt að nota grjót sem hefur öðlast menningarlegt gildi í því samhengi sem hún er að vinna og sýna hverju sinni. Að þessu sinni er hún að sýna í Þýskalandi og því valdi hún grjóthnullunga sem finnast víða um norðurhluta Þýskalands og hafa verið fyrir bændum þegar þeir búa til tún. Þeim er því safnað saman á grjóthnullungaruslahauga þar sem Anna Rún sótti sitt grjót. Það sem er áhugavert við þetta grjót er að hér er um granít að ræða sem rutt var fram við lok síðustu ísaldar en á uppruna sinn í norðri sem nú kallast Skandinavía. Hér er því fyrirbæri á ferð sem oft kemur til tals í sambandi við hið manngerða en það er spurningin um hvað sé staðbundin og hvað tilheyri öðrum stað. Hér hefur náttúran sjálf verið að verki og flutt efni sem á heima í Skandinavíu til meginlands Evrópu þar sem það finnst ekki fyrir og birtist eins og aðskotahlutur. Þetta gerist á allt öðrum og hægari tímaskala en á þeim tíma hröðunar sem við upplifum í dag þegar gjörðir mannanna eru að hafa mikil áhrif á stuttum tíma.

Höggmynd úr innsetningunni ‘An Ode – Poriferal Phases’. Náttúran færð inn í hús.

Vídeóverk og höggmynd úr ‘An Ode – Poriferal Phases’. Myndbandsverk sem sýnir íhlutun listamanns í náttúrunni.

Þyngdarpunktur sýningarinnar er 5 metra langur trjábolur sem snýst rangsælis í hringi og blasir við áhorfendum þegar þeir ganga inn í salinn. Til mótvægis sýnir myndbandsverk svipaðan gjörning framkvæmdan út í náttúrunni þar sem hringlaga gras snýst á sama hátt. Listamaðurinn hefur þarna átt við náttúruna. Hún er óhrædd við að grípa inn í og gerir sér grein fyrir að náttúran er sífellt að taka breytingum. Náttúran er þannig ekki eilíf, alla vega ekki í sömu mynd. Hún er ekki hið ægifagra óbreytanlega í andstöðu við dauðleika manns og dýra. Sýningarstjórinn Birta Guðjónsdóttir bendir á í texta sínum um sýninguna að með því að koma með náttúruna inn í hús sé listamaðurinn að velta fyrir sér hvað það sé í okkur mannfólkinu sem geri það að við viljum vera umlukin náttúru. Á sama tíma erum við haldin ‘náttúrulegri’ þörf til að leika okkur í henni og með hana. Spurningin er ef til vill á hvaða tímaskala það er gert og hvaða afleiðingar það hafi. Hér er ekkert svart og hvítt, neikvætt eða jákvætt. Íhlutun, hvort sem eitt náttúrulegt efni eða atburður hlutast í við annað á sjálfsprottinn hátt eða fyrir tillstilli dýra eða manna, er það sem gerist í sífellu á öllum punktum í hringferð tímans.

Hulda Rós Guðnadóttir

Cover picture: Anna Rún Tryggvadóttir. Mynd eftir Sögu Sigurðardóttur.

Photo Credit: Anna Rún Tryggvadóttir and Saga Sigurðardóttir.

About the exhibition: https://www.bethanien.de/en/exhibitions/anna-run-tryggvadottir/