Hrukkur, árfarvegir og áferð -Helga Arnalds sýnir í SÍM salnum

Hrukkur, árfarvegir og áferð -Helga Arnalds sýnir í SÍM salnum

Hrukkur, árfarvegir og áferð -Helga Arnalds sýnir í SÍM salnum

Nýlega opnaði einkasýning Helgu Arnalds LÍFSMYNSTUR í SÍM salnum í Hafnarstræti. Á sýningunni er að finna akrílmálverk, blekteikningar, ljósmyndir og monoþrykk sem öll eiga rætur sínar í mynstri náttúrunnar og mannslíkamans. Myndirnar eru sumar abstrakt en aðrar hlutbundnar. Þær eru sterkar og tala til áhorfandans. Nærvera og sterkt augnaráð móðurömmu Helgu eru greinilegt á sýningunni. Helga nær að fanga dýptina sem býr í andliti hennar. Til þess notar Helga akrílliti og sterkan þykkan pappír. Meðferð litanna og gróf áferð pappírsins minnir um margt á grófgerða náttúruna eða andlitið þegar það er farið að eldast.

Náttúran hefur löngum fangað listamenn og verið þeim innblástur. Manneskjan og mannsandinn hafa einnig verið viðfangefni listamanna í aldanna rás. Helga nær á sýningu sinni að fanga bæði náttúruna og manneskjuna í verkum sínum og samtalið sem á sér stað milli manns og náttúru. Grafísk mynstur af öllum tegundum hafa löngum heillað Helgu og þessi lífsmynstur hafa haft mikil áhrif á hana, bæði í myndlistinni og leikhúsinu.

Stórar pappírsarkirnar minna á leikhústjöld enda er Helga þaulreynd leikhúsmanneskja og hefur starfað við leikhús í fjölda ára. Hugmyndin um að fanga nærveru ömmu sinnar og söguarf hennar kom fyrst upp þegar Helga var við nám í Listaháskólanum. Þá fékk hún leyfi hjá ömmu sinni til að taka hana upp á myndband við það að segja sögur, en við þá vinnu áttaði Helga sig á því hversu hlaðið fegurð, dýpt og visku andlit hennar var og hversu mikið það minnti annars vegar á textíl og hins vegar á náttúruna þegar ferðast er um landið að vetrarlagi. Augnaráð ömmu Helgu hefur fylgt henni. Nú má sjá það á stórum pappírsörkum kallast á við minni myndir, monoþrykk og ljósmyndir sem Helga hefur raðað saman í mengi og eru innblásnar af náttúru Íslands.

Myndirnar eru sumar hverjar óræðar og mætti trúa að heilmikil saga búi í þeim. Í samtali við artzine talar Helga um að í þeim búi sögur, einskonar hversdagssögur. Hún segir einnig „að náttúran hafi sínar leiðir til að búa til mynstur, til dæmis þegar vindurinn blæs lengi úr einni átt og mynstur myndast í sandi eða snjó eða þegar jörðin frýs og þiðnar á víxl og þúfur mótast eða þegar vatnið rennur niður hlíðina og teiknar í hana mynstur.

Það sama gerist þegar við eldumst og hrukkur mynda sitt mynstur í húðinni. Þá er oft hægt að lesa heilt líf úr einu mannsandliti og sjá hvaða vindar hafi blásið“. Helga talar um að þetta séu alls kyns mynstur; hrukkur, árfarvegir, þúfur, áferð og endurtekning á formum sem finna má í náttúrunni og að oft hafi henni fundist þessi mynstur líkjast hvert öðru og endurtaka sig á ólíkum stöðum í ólíkum stærðarhlutföllum. „Mér finnst ég sjá, á einhvern fallegan hátt, hvernig manneskjan speglast í náttúrunni og náttúran í manneskjunni.“

Helga Arnalds er fædd árið 1967 í Reykjavík. LÍFSMYNSTUR er hennar fyrsta einkasýning innan myndlistar en hún á sér langan og farsælan feril sem leikhúslistakona og hefur í mörg ár starfað við leikhús á Íslandi og erlendis. Helga lagði stund á myndlist í Listaháskóla Íslands og útskrifaðist þaðan með BA gráðu árið 2008. Frá þeim tíma hefur hún fléttað saman leikhúsi og myndlist. Hún hefur hlotið ýmis verðlaun og viðurkenningar fyrir verk sín í leikhúsi. Meðal annars Grímuna árið 2015 fyrir leiksýninguna LÍFIÐ sem var valin besta barnaleiksýning ársins og Sproti ársins. Árið 2012 var sýning hennar Skrímslið litla systir mín valin barnasýning ársins. Nýverið var það verk sett upp í nýrri útgáfu með Sinfóníuhljómsveit Íslands. Helga hlaut einnig Íslensku Bjartsýnisverðlaunin árið 2012. Undanfarið ár hefur Helga verið búsett í Danmörku þar sem hún hefur sótt áframhaldandi nám í myndlist ásamt því að þróa áfram sínar eigin aðferðir í leikhúsvinnu.

Ástríður Magnúsdóttir


Ljósmyndir af verkum: Elín Laxdal, ljósmynd af Helgu Arnalds: Jóhanna Þorkellsdóttir

Sýningin LÍFSMYNSTUR er í SÍM salnum, Hafnarstræti.
Opið er alla virka daga frá 10-16 til 24.maí.
Frekari upplýsignar má finna á: www.tiufingur.is og sim.is

Ástríðufull postulínsverk og óþægilegar staðreyndir

Ástríðufull postulínsverk og óþægilegar staðreyndir

Ástríðufull postulínsverk og óþægilegar staðreyndir

Hildigunnur Birgisdóttir opnaði nýverið sýninguna a) b) c) d) e) & f) í sýningarsal i8. Sýningin er fyrsta einkasýning hennar í galleríinu en hún gékk nýverið til liðs við þá listamenn sem i8 sýnir. Á sýningunni má sjá risastórt persónulegt verk, Óþægilegar staðreyndir, sem nær yfir stóran hluta rýmisins. Þetta er veggfóður sem býr yfir tveimur vandræðanlegum leyndamálum Hildigunnar en þau eru dulkóðuð í gömlu stafrófi frá árinu 1894. Að auki eru á sýningunni smágerð ástríðufull postúlínsverk, pappírsverk, litlir bronsskúlptúrar ásamt vídeóverki sem skoðar tilgang eða tilgangsleysi stöðugrar upplýsingasöfnunar mannkynsins. artzine skrapp í i8 rétt fyrir opnun og spurði Hildigunni út í sýninguna, listina og kerfisáráttuna.

Hildigunnur, hvað getur þú sagt mér um þína fyrstu sýningu í i8 og titil hennar: a) b) c) d) e) & f)?

Eins og oft áður er ég að vinna með kerfi og kerfisleysur og hvernig maðurinn er fastur í þeirri hugsun. Ég á í ástar- og hatursambandi við kerfi og mér finnst þau heillandi. Mér finnst gaman þegar kerfi eru berskjölduð og þegar það kemst upp um þau eða að þau ganga ekki upp og oft finnst mér það vera raunin. Umhverfið í kringum okkur er mjög sjálfhverft, þ.e. að við komumst ekki út úr þessu skynjanakerfi sem við sjálf erum, augu okkar, heilinn okkar, líkaminn okkar, maðurinn sem slíkur. Með verkum mínum er ég að reyna að toga mig í aðra átt og sjá eitthvað frá örlitlu öðru sjónarhorni en mér er ætlað. Sum kerfi eru náttúruleg kerfi, önnur eru eitthvað sem við búum til, samfélagsleg kerfi og eitthvað slíkt. Við getum alveg dregið tilvist þeirra í efa. Það er það sem liggur að baki eiginlega öllum verkunum hér á sýningunni. Birtingarmyndir verkanna á sýningunni eru ólíkar. Hér eru myndbandsverk, verk steypt í brons, postulínsverk, prentverk og einhverskonar hendingar eða lágmyndir. Titill sýningarinnar dregur nafn sitt af einni tegund verka á sýningunni. Það eru sex tegundir verka, sex viðfangsefni eða hráefni og ein tegundin, verkið c) heitir Flokkar a)-f) og þaðan kemur titillinn.

Í texta Tess Denman-Cleaver sem fylgir sýningunni er vísað í þessi hráefni sem þú notast við í sýningunni. Hvað meinar þú með hráefnum?

Textinn í sýningarskránni er eftir heimspekinginn Tess Denman-Cleaver og er unninn upp úr samtali sem hún átti við mig í tengslum við sýninguna. Textinn er í raun hennar verk og hluti af sýningunni. Varðandi hráefnin þá eru þau sex talsins og þau þurfa ekki að vera fleiri. Það voru þessir ákveðnu flokkar sem þurfti á þessa sýningu. Þetta er alltaf spurning um hvenær er sýning orðin sýning? Hvenær er verkinu lokið? Það er óþarfi að bæta við fleiri hráefnum ef uppskriftin er góð!

Þú hefur ekki bundið þið við einn listmiðil í gegnum tíðina heldur verið óhrædd við að prófa alls kyns miðla. Hvað veldur?

Ég er frekar nýjungagjörn og mér finnst gaman að finna upp leiðir. Ég fer ekkert endilega í mikla rannsóknarvinnu heldur fæ ég frekar yfirborðslega tilfinningu fyrir miðlinum og prufa mig áfram. Þegar ég geri grafík þá geri ég yfirleitt hallærislega grafík og ekki endilega til að fjöldaframleiða, þó grafíkverk hafi upphaflega verið hugsuð til fjöldaframleiðslu. Mér finnst þessi barnslega nálgun áhugaverð aðferð og þess vegna geri ég oft skrítnari hluti fyrir vikið. Svo get ég fengið leið á einhverri aðferð og þá geri ég það ekki aftur. Þegar ég er að reyna að bera kennsl á kerfi og kerfisleysur eða uppbrot á kerfinu og þegar hugmyndin sprettur fram, þá tekur hún stjórnina og tekur á sig mynd. Það er til dæmis eitt verk hérna sem varð að vera steypt í postulín og það var engin önnur leið!

Þú varst að tala um grafík áðan og hér í sýningarrýminu sjáum við heilmikila grafík, veggfóður upp um alla veggi. Er þetta kerfi?

Þetta er stafróf sem fundið var upp fyrir afmarkaðan hóp árið 1894. Ég gaf því þessa listfræðilegu liti, grunnlitina ásamt grænum. Ef maður hefur lykilinn að stafrófinu þá getur veggfóðrið ljóstrað upp vandræðalegum leyndarmálum um mig. Það eru tvö leyndamál. Þau eru á ensku og þau eru staðbundin, því þau gerðust í þessu rými. Ég er gamall starfsmaður i8 og ég hef séð hverja einustu sýningu sem hefur verið sett upp í þessu rými. Mig langaði að gera verk byggt á því og sem væri persónulega staðbundið þessu rými. Það er ekki nauðsynlegt að aðrir átti sig á leyndamálunum en þetta var mikilvægt fyrir mig.

Þú ert síspyrjandi í þinni listsköpun. Er það forvitnin sem drífur þig áfram?

Já, algjörlega!

Færðu einhvern tímann svar?

Stundum! Fyrir mig er það mikilvægt að róta upp þessum spurningum, vera forvitinn, rýna, pota og spyrja. Það víkkar sjóndeildarhringinn, þá verð ég fróðari. Svörin eru ekki endilega áþreifanleg. Svörin koma til mín sem meiri vitneskja og víðsýni. Þegar þú sérð eitthvað sem þú hefur aldrei séð áður, það er svar útaf fyrir sig.

Af hverju svona litlir hlutir og smágerð verk?

Mér finnst litlir hlutir oft virkja stærri svæði. Ég hef alltaf unnið með litla hluti og ég heillast af smáhlutum. Mér finnst ofsalega fallegt að vera með stóran tóman vegg og svo er ein rauð doppa, ég fell í stafi! Ef mikil natni og hugsun er lögð í þessa eina rauðu doppu, þá getur hún haft jafn mikið vægi og heilt veggfóður. Á tímabili voru verkin farin að stækka en síðan minnkuðu þau aftur því ég þurfti að geta flutt verkin með mér án mikilla vandræða. Verkin eru jafn stór og hugmyndin kallar á. Bronshillurnar eru litlar af því að hillur eru það að öllu jöfnu ekki. Hillur eru venjulegar stórar og stöndugar og eiga að þjóna sínu hlutverki sem bókahillur eða annað. Þessar hillur eru litlar, úr góðum málmi og einstakar.

Hvað viltu segja við fólk sem finnst samtímalist flókin og gefur sér ekki tíma í að rýna og spyrja?

Fólk heldur oft að það megi ekki halda það sem þeim finnst í upphafi. Þú kemur bara á sýningu eins og þú ert klæddur og eins og þín reynsla segir til um og það er þín leið til að skoða sýningu. Það er ekki til nein önnur leið en sú. Ef það er eitthvað sem kveikir í manni þá leitar maður frekari svara eða upplýsinga. Það er engin ein leið til að skoða sýningu.

Nú hefur þú fengist mikið við kennslu m.a við Listaháskólann og Myndlistarskólann í Reykjavík. Hefur kennslan mikil áhrif á þig sem listamann, er kennslan þér mikill innblástur?

Magnús Pálsson sagði að sjálfsögðu að kennslan væri klikkaðasta listgreinin. Að einhverju leyti finnst mér það líka. Ég hef kennt síðan ég var tvítug og ég hef þróast mikið sem kennari ásamt því að þróast sem manneskja og sem listamaður. Mér finnst æðislegt að kenna og mér finnst ég alltaf verða betri og betri kennari. Ég vona að það sé rétt! Ég er ekki kennaramenntuð og það hafa margir hjálpað mér í kennslunni, samkennarar og vinir. Það eru nokkrar leiðir til að læra og ein leið er að prófa sig áfram og læra af mistökunum. Í seinni tíð er ég er alltaf að kenna minna og minna, það er að segja því meira sem ég sleppi kennslunni og mæti fólki eins og ég er og mæti nemendum þar sem þeir eru því meira fæ ég út úr kennslunni og vonandi nemendurnir líka. Ég er alltaf að sjá það betur og betur hvað kennslan skiptir mig miklu máli.

Í blöðung sem fylgir sýningunni segir: „Verk Hildigunnar afhjúpa annmarka, sérvisku og fjarstæðukennd atriði sem finna má í sköruninni á milli hugsjónar og mannlegra skilningskerfa. Slíkur ágangur kemur sér ekki bara vel, heldur liggur hann til grundvallar verkum Hildigunnar, og gerir áhorfandann óvænt að miðju alheimsins.“ 

Hvernig gerir þessi ágangur áhorfandann óvænt að miðju alheimsins?

Við erum föst í þessum líkama og við erum búin að búa til öll þessi kerfi og þau þjóna okkur á hinn og þennan háttinn. Allt þetta finnst mér áhugavert og mér finnst ég öðlast meiri visku og meiri skilning á því hvað lífið er með því að skoða og grandskoða hvernig við vinnum úr þessum skynjunargögnum sem eru allt í kringum okkur. Það sem mér finnst svo skemmtilegt við myndlist, það er að víkka sjóndeildarhringinn og bjóða fólki upp á annað sjónarhorn eða nýja upplifun. Stundum er það bara eitthvað sáraeinfalt og stundum flóknana. Það að við komum út af sýningu aðeins fróðari heldur en þegar við löbbuðum inn. Það er það sem hefur alltaf heillað mig við myndlist og það er þess vegna sem ég er myndlistarmaður. Áhrifin sem myndlist getur haft eru svo mögnuð. Þetta augnablik þegar ég heillast af verki og það breytir einhverju inni í mér – það breytir því hvernig ég horfi á heiminn. Þannig finnst mér að myndlist ætti að vera. Maðurinn er fastur í sínum eigin heimi og verður óvænt að miðju alheimsins. Það er það sem er svo gaman. Að vera meðvitaður og verða fyrir áhrifum.

 artzine þakkar Hildigunni fyrir spjallið og óskar henni góðs gengis í framtíðinni.

Ástríður Magnúsdóttir


Ljósmyndir: Daníel Magnússon
Upplýsingar um listamanninn: i8.is

Sálnasafnið – súrrealísk óvissuferð

Sálnasafnið – súrrealísk óvissuferð

Sálnasafnið – súrrealísk óvissuferð

Gjörningaklúbburinn framdi á dögunum afar sérstakan og marglaga gjörning á gjörningalistahátíðinni Everybody´s Spectacular. Reykjavík Dance Festival og Lókal stóðu að hátíðinni og stóð hún yfir frá 24.-28. ágúst. Gjörningaklúbburinn samanstendur af Eirúnu Sigurðardóttur, Jóní Jónsdóttur og Sigrúnu Hrólfsdóttur. Gjörningaklúbburinn var stofnaður árið 1996 og kom fyrst fyrir sjónir almennings með eftirminnilegum gjörningi í sjónvarpssal þegar þær tóku að sér að kynna gjörningakvöld með gjörning sem nefndur var Kossagjörningur þar sem þær kysstu hver aðra á skjá allra landsmanna.

Að þessu sinni situr Sigrún hjá en hún er í starfsleyfi frá Gjörningaklúbbnum vegna annarra verkefna, en Jóní og Eirún hafa fengið til liðs við sig fagfólk úr ýmsum listrænum áttum og skapað óvissuferð sem ætlað er að vekja spennu og gleði. Farið er á margbrotinn stað og gestir eru leiddir í gegnum sögu staðarins og aldurskeið manneskjunnar. Titill verksins á ensku er Psychography en hefur fengið hina íslensku þýðingu Sálnasafn. Fyrsta vísbendingin um innihald verksins er falin í titli þess. Óvissuferð gefur rými fyrir upplifun, dulúð, leiðangur, spennu og skemmtilegheit.

Allt þetta fengu gestir í gjörningnum Sálnasafni að upplifa. Farið var inn í rými og víddir sem undirritaðri fannst súrrealískar og óraunverulegar en á sama tíma nærtækar og þægilegar. Í raun mætti kalla uppákomuna framsetningu á lífinu og hinu liðna og mismunandi tónum þess þar sem hugarheimur, saga og hugmyndafræði Gjörningaklúbbsins og félaga þeirra úr listheiminum er sett fram.

Myndskreyttar aðstæður og drungaleg skúmaskot, minningar og langanir, þjóðsagnir og persónulegar hugrenningar. Gestunum er gert kleift að ganga inn í gjörninginn, inn í listina, með sínar hugmyndir í farteskinu en eru á sama tíma matreiddir með hugmyndum og sögu Gjörningaklúbbsins og staðarins þar sem gjörningurinn fer fram. Úr þessu verður skemmtilegt og litríkt samspil raunveruleikans og listarinnar. En hefjum nú ferðalagið.

UPPHAF

Áhorfendur eru aðeins sextán talsins og hafa fengið þær einu upplýsingar að vera vel skóaðir og klæddir eftir veðri, og að gjörningurinn taki að hámarki fjóra klukkutíma. Lagt er af stað með rútu frá Hallgrímskirkjutorgi, nánar tiltekið frá Listasafni Einars Jónssonar. Þeir sem hafa keypt sér aðgöngumiða, hittast á torginu og eiga sæti í rútunni. Það ríkir mikil spenna og tilhlökkun þegar fólk mætir. Hvergi sést þó til Gjörningaklúbbsins. Fólk hittist og spjallar saman, er þó feimið og veit í raun ekki hvað er í vændum. Það hvílir dulúð yfir verkefninu og spennan liggur í loftinu. Stúlka frá gjörningalistahátíðinni heldur á spjaldi og á því stendur Psychography. Hún safnar gestunum saman og leiðir þá inn í rútuna. Rútan leggur af stað og innan skamms fer í gang hljóðupptaka þar sem gestir rútunnar heyra að talað er um stað og hús, fólk sem þar hafi átt heima og fyrrverandi íbúa hússins sem neitar að yfirgefa staðinn þó löngu dauður sé. Gjörningamaddömurnar hafa fengið miðilinn Brynju Magnúsdóttur Lyngdal á staðinn til að hrekja út óæskilega anda til að hægt sé að fremja þar gjörning. Grafarþögn er í rútunni og gestirnir hlusta einbeittir á frásögnina. Þar heyrist að gengið er um húsið og miðillinn sér fyrri ábúendur. Það læðast um rútugesti blendnar tilfinningar og örlar á ótta hjá sumum.

eirunogjoni1Veðrið er yndislegt, birtan leggst á fjöllin og umvefur rútugesti en upplýsingarnar sem hljóma á hljóðbandinu eru dulúðlegar og drungalegar. Gestir spekúlera hvert förinni er heitið og koma með getgátur og að endingu staðnæmist rútan í Hvalfirði við bæinn Hvammsvík í landi Hvamms í Kjós. Samkvæmt Landnámabók er Hvammur gömul landnámsjörð þar sem Hvamm-Þórir nam land og bjó en fram kemur í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns að Hvammsvíkur er fyrst getið sem hjáleigu á 17. öld. Hernaðarumsvif voru í Hvalfirði í síðari heimsstyrjöldinni og segir Friðþór Eydal í grein sem hann birtir í Morgunblaðinu að bandamenn hafi komið sér upp aðstöðu hér á landi „til að fylgjast með og hefta siglingar þýskra herskipa og verja skipaleiðir sínar á norðaustanverðu Altantshafi“. Í Hvammsvík var reist birgðastöð fyrir skotfæri og djúpsprengjur flotans og einnig var þar tómstundaheimili fyrir skipshafnir Bandaríkjaflota. Mikil saga einkennir staðinn og Eirún og Jóní segja þær hafi fundið fyrir þeirri sögu á meðan á undirbúningi stóð. Miðill þurfti til að mynda frá að hverfa og annar kom í hans stað til að hægt væri að halda áfram með verkefnið.

Maddömurnar Eirún og Jóní taka á móti gestum þegar rútan rennur í hlað í Hvammsvík. Þær eru klæddar í upphlut í stríðslitum og plíseraðar ferskjulitaðar silkiblússur. Búningurinn er hannaður af Gjörningaklúbbnum sérstaklega fyrir verkið og saumaður af Söru Maríu Skúladóttur klæðskera. Maddömu eru með snúða sem má líkja við skúlptúra í hárinu og appelsínugula málningu á augum undir Ray Ban sólgleraugum en förðun og hár er í höndum Fríðu Maríu Harðardóttur förðurnarmeistara. Maddömurnar eru ákveðnar og kotrosknar eins og maddömur eiga að sér að vera, bjóða gesti velkomna og vísa þeim í hús neðst á landareigninni. Þar er gestum gert að setja síma og aðra hluti í glæra plastkassa til geymslu. Því næst er þeim sagt að safnast í hring og loka augunum. Ákveðinn ótti við staðinn og það sem framundan er hefur læst um sig í áhorfendum eftir að hafa hlýtt á sögu staðarins í rútunni. Gestum er því létt þegar tekið er mjúklega um hönd þeirra, band dregið á úlnliðinn og þeim sagt að opna augun. Liturinn á bandinu segir til um hvaða hóp þeir tilheyra, nánar tiltekið hvaða fjölskyldu. Maddömurnar leiða gesti sína yfir í næsta rými, sem er fjárhúsið.

FJÁRHÚS

11

Þar eru fjögur borð og á hverju þeirra liggur leiðsögukort. Þeir gestir sem eru með brúnt band tilheyra Ewing fjölskyldunni, Kennedy fjölskyldan skartar gulu bandi, Kardashian klanið ber rauð bönd og Von Trapp fjölskyldan hvít. Þær sækja í kunnulegan efnivið og böndin eru klippt nælonsokkabuxnabönd en nælonsokkabuxur hafa oft verið sýnilegar í verkum Gjörningaklúbbsins á 20 ára ferli þeirra og jafnframt algengur efniviður í verkum femínískra listkvenna. Þær stöllur Eirún og Jóní taka það strangt fram, með sinni staðföstu röggsemi að nú eigi hver fjölskylda að fara í hópum og þræða gjörninginn, þær megi hjálpast að við að leysa verkefnið og nú reyni á samheldni og samvinnu, en að sjálfsögðu megi spyrja staðarhaldara ef eitthvað kunni að vera óskýrt. Samvinna hefur verið leiðarstef Gjörningaklúbbsins frá upphafi og þannig hafa þær virkjað kraftinn sem í þeim býr. Nú reynir á fjölskyldurnar að gera slíkt hið sama. Leiðsögukortin sýna Upphaf og Endi, Fjárhúsið, Hól, Vernd, Húsið, Völl og Losun og einnig Náðhús ef einhverjum skyldi verða mál. Þetta eru jú fjórir klukkutímar sem þykir býsna langt fyrir listviðburð á íslenskan mælikvarða en er álíka langt og japanskt Kabuki leikhús. Undirrituð tilheyrir Von Trapp fjölskyldunni sem er kát fjölskylda og músíkölsk en hefur þurft að flýja heimkynni sín vegna stríðs. Þeim er bent á að byrja í Hóli. Fjölskyldan skundar upp hæðina, upp að Hóli þar sem huldukona tekur á móti þeim, litrík og fögur í kunnulegum búningi úr eldri gjörningi, með litríka ofna slá og höfuðfat úr fléttuðum nælonsokkabuxum. Álfkonan er túlkuð af Sögu Sigurðardóttur dansara.

03

Hún gefur hópnum krukku með mjöð og áfram er haldið upp hlíðina þar sem valkyrjan býður fjölskyldunni að setjast inn í svart tjald sem alsett er hvítri blúndu og litríkum vafningum. Hún segir ekki orð og gestir ekki heldur. Hún ber gull um hálsinn og þjóðsagnaminni liggja í loftinu. Þarna ríkir algjör kyrrð og yndisleg þögn, eftirvænting og spenna. Út um tjaldopið má sjá Hvalfjörðinn í allri sinni dýrð sveipaðan sólargeislum og undirrituð upplifir hið undurfagra, hið súblíma í miðjum gjörningi á mánudagssíðdegi á meðan dansarinn hellir upp á íslenskt te úr gullmöðru í anda japanskrar tehefðar.

Það er áhugavert hvernig Eirún, Jóní og félagar ná að vísa í marga áðurframda gjörninga og áðurkveðin minni með kunnulegum munum og búningum. Aðspurðar hvort femínisminn sé á undanhaldi í gjörningum þeirra segja þær svo ekki vera, og enn séu þær að ögra samfélaginu með litlum myndrænum skrefum er hrófla við feðraveldinu og hinu karllæga samfélagi myndlista. Maddömmurnar eru jú konur og þær ráða ríkjum á jörðinni, þær gætu verið par eður ei sem vísar í nútímasamfélag þar sem rými er fyrir alla, konur og karla, samkynhneigða og gagnkynhneigða eða hvernig sem því er háttað.

01

VERND

Von Trapp fjölskyldan kveður Hól og hina undurfögru kynlausu veru er þar hefst við og tekur stefnuna í Vernd þar sem maddama Jóní fer með hvern gest inn í rými sem er umlukið brúnum þungum klæðum. Þar blessar hún gestinn og veitir honum styrk og vernd áður en leið hans um Húsið hefst, sama hús og kom fyrir í hljóðupptökunni á leið gesta að Hvammsvík og hússins sem getið er í Landnámu og ku hafa verið reimt. Þar skín titill verksins í gegn, Sálnasafn, því þar taka á móti gestum ýmsar sálir, sem bera sína krossa. Fjölskyldumeðlimir fara einn og einn inn í húsið og fylgja fyrirmælum Eirúnar. Á utanverðum húsveggnum hanga heiðagæsir og búið er að loka fyrir einn glugga með þykku laxableiku efni í plíseringum. Þessi sýn er falleg og húsið er fagurt þar sem það stendur í hlíðinni. Venjulegt gamalt steinhús sem stendur yfirgefið, eður ei, og raunveruleikinn er settur í leiktjöld eða gjörningatjöld öllu heldur. Myndlistin og leikhúsið mætast hér í samruna beggja miðla sem er þó skilgreindur sem myndlistargjörningur af þeim Eirúnu og Jóní.

Undirrituð heldur fyrst upp á efstu hæð hússins um mjóan teppalagðan stiga og er þangað er komið gengur hún inn í unglingaherbergið sem er rautt og hvítt, alsett poppkorni. Svo óraunverulegt en samt svo raunverulegt ef í það er spáð. Þar finn ég fyrir unglinginn sem Valgerður Rúnarsdóttir dansari túlkar. Unglingurinn er ófeiminn, spjallar og spyr hvort ég vilji naglalakk og ég játa því. Fæ eina nögl málaða túrkísbláa og því næst reynir unglingurinn að koma sér út um gluggann án mikils árangurs en þó með fögrum og fallega klaufskum og barnslegum hreyfingum að hætti atvinnudansara. Ég ákveð að vitja þess sem er í næsta rými en þar er að finna svartnætti rýmis og tíma. Ég er tvístígandi við að ganga inn í óvissuna sem býður mín en tek þó áhættuna því ég finn að í raun er ekkert er að óttast. Það reynist rétt og inn í rýminu er svartur hægindastóll og taktmælir í glugganum sem slær taktinn frá hægri til vinstri, tikk, takk, tikk, takk. Ég sit þarna í dálitla stund, dreg andann djúpt og hugsa um söguna af fólkinu í húsinu en finn ekki fyrir neinu nema góðu. Enda ekki nema von því í næsta rými er vonin og lífið, þar sem hægt er að gægjast inn um vagínuop þar sem allt er hvítt og mjúkt. Þar inni má sjá hitalampa, dúnsængur, bómul og fleira sem vísar í ljósmæður og fæðingu ungviðis. Þær Eirún og Jóní höfðu einmitt fengið fregnir af ljósmóður úr handanheimum sem sæist stundum í vesturglugga hússins. Þarna er gott að vera en að endingu dreg ég andlitið út úr leggöngunum og færi mig niður á næstu hæð.

05

Á þeirri hæð tekur eldhúsið á móti mér. Þar hitti ég fyrir mann sem er gömul lifuð sál og er leikinn af Sveini Ólafi Gunnarssyni leikara. Hann er góðlegur og vingjarnlegur en samt sem áður fær maður á tilfinninguna að ekki sé allt sem sýnist. Hann býður mér að setjast niður og þiggja kaffi og kleinur. Tilvísanir í gamla siði og húsmóðurstörf má sjá í eldhúsinu en nú er hlutverkunum snúið við og karlmaður stendur þar við borð og segir sögur á meðan hann hellir upp á kaffi. Umgjörðin er sjúskuð og langt frá því að vera mínimalísk. Þurrkaður gróður hangir á víð og dreif og það glittir í haglabyssu sem ég hef áður séð í gjörningnum Dynasty frá árinu 2007.

06

Eftir smá spjall og kaffisopa biður maðurinn mig um að dýfa höndum mínum í deig á borðinu og fara með þulu, síðan leiðir hann undirritaða að dyrum sem vísa að næsta herbergi og segir: „Þú snýrð ekki hingað aftur og leyniorðið er: Ástin sigrar allt“.

Handan við dyrnar tekur við rými sem er bjart og kalt á sama tíma með einkennilegri lykt sem undirrituð áttar sig ekki á. Inni í nælonsokkabuxum sem festar hafa verið í loftið hanga steinar og gestir þurfa að komast þarna í gegn ætli þeir sér í næsta herbergi. Herbergið eða innsetninguna kalla þær Eirún og Jóní Sátt og á þessum stað í húsinu fann miðillinn mikla neikvæða orku sem stafaði frá manninum sem vildi ekki yfirgefa húsið fyrr en degi fyrir frumsýningu gjörningsins. Út um gluggann sem snýr í suður má sjá stórt fótboltamark niðri á velli alsett köðlum og þráðum í hinum ýmsu litum. Karlmaður með svartan pípuhatt og tölvu dansar þar um í einhvers konar samtali við sjálfan sig. Ég staldra aðeins við en mér finnst ekki þægilegt að vera í þessu rými þannig að ég banka á næstu hurð. Þar tekur á móti mér frönsk stúlka frá stríðsárunum leikin af Eddu Björg Eyjólfsdóttur leikkonu.

07

Herbergið lyktar af ódýru ilmvatni, viskí og vindlareyk. Þungar flauelsgardínur eru fyrir gluggum og stúlkan sem virðist hafa lifað eitt og annað talar við undirritaða á frönsku. Við ræðum yfirborðslega um hvað megi bjóða mér; frönsk ilmvötn, sígarettur eða nælonsokkabuxur. Andi stríðsáranna liggur í loftinu og greinileg vísun í þau í munum sem hefur verið raðað upp í herberginu og í útliti og fasi maddömmunar sjálfrar. Skemmtanalíf og taumlaus „gleði“ einkennir rýmið eins og gerði í raun á stríðsráunum í húsinu öllu.

08

Á fyrstu hæðinni er magnað rými þar sem búið er að mála herbergið í ljósum ferskjulit, ljósdrappaður sandur er á gólfum og ljós og létt tjöld á veggjum hylja gluggana. Mjög hlýlegt er í herberginu en óraunverulegt á sama tíma. Þar inni stendur píanóskemmtari og harmónikka og yfir hangir stór spegill. Sitthvoru megin við standa tveir hátalarar. Þar tekur á móti mér afar líflegur og jákvæður píanókennari að nafni Vera Helgadóttir sem leikinn er af Thelmu Marín Jónsdóttur leikkonu. Þetta rými er engu líkt og vellíðan færist yfir undirritaða. Ég og annar meðlimur úr Von Trapp fjölskyldunni erum þar inn á sama tíma. Kennarinn spyr til nafns og býður okkur velkomin í tímann og býður mér að setjast. Ég sest við hljóðfærið og hún biður mig að spila. Hvetur mig áfram og hrósar á meðan hinn meðlimur fjölskyldunnar spilar á harmóníkuna. Eftir nokkra stund kíkir hún út um gluggann og segir að það sé komið að sækja mig, lætur staðar numið og kveður. Það er erfitt að lýsa stemmningu og tilfinningu en þarna var eitthvað alveg sérstakt á ferðinni, eitthvað ólýsanlegt sem nær tökum á áhorfandanum og leiðir hann í skemmtilegar víddir, eitthvað sem minnir á bernskuna, eitthvað sem ekki er hægt að festa fingur á. Eirún maddama kallar á undirritaða úr gjallarhorni fyrir utan hús og biður mig vinsamlegast um að drífa sig.

Maddömurnar standa fyrir utan hús og spjalla við bústörfin með skóflur í hendi og hætta ekki að vinna þó við göngum fram hjá. Þegar undirrituð snýr sér við og horfir upp hlíðina má sjá fjórar sængurkonur, klæddar í dúnsængur úr gjörningnum Von sem Gjörningaklúbburinn framdi árið 2000. Þær fikra sig rólega upp með hlíðinni í birtunni og vísa í vonina. Þetta er alveg mögnuð sýn.

 LOSUN

09

Næst á dagskrá hjá Von Trapp fjölskyldunni er losun í innsetningunni Losun. Þar er dregill upp að dyrum, þó ekki rauður og dyravörður túlkaður af Sigrúnu Gyðu Sveinsdóttur sem hamlar fjölskyldunni inngöngu. Einn fjölskyldumeðlimur má fara inn í einu og undirrituð fær að fara inn eftir nokkra stund vegna góðrar hegðunar í röðinni. Inni í rýminu er eins manns diskó með diskókúlu og tónlist. Undirrituð er mjög meðvituð um að hægt er að sjá hana í gegnum gluggann og þetta rými er hvað erfiðast af öllum þeim rýmum sem hafa verið þrædd, því þarna er gesturinn á eigin vegum með sjálfum sér og enginn er til þess að skemmta honum nema hann sjálfur. Ég dansa aðeins en þó feimnislega og fer ekki á flug þó sumir gestir missi sig þarna inni og dansi hömlulausir í takt við tónlistina. Má gera ráð fyrir að þetta rými sé vísun í verkið Diskló þar sem Gjörningaklúbburinn setti diskótek upp á klósetti með diskókúlu og danstónlist og gat fólk þá dansað í einrúmi á klósettinu.

Þegar Von Trapp fjölskyldan hefur lokið við að losa um höftin í Losun bjóða maddömurnar upp á heimabakaðar rúllutertur og sandkökur og malt og appelsín. Þar sem við sitjum og ræðum upplifunina, eilítið feimin ennþá eftir losunina þá koma maddömurnar aðvífandi á fjórhjóli, Lórunni eins og þær kalla farartækið.

10

Þessi sýn er yndislega kómísk, þær mega nú ekki vera að neinu hangsi en spjalla við gesti og athuga birgðastöðu á veitingum. Að því búnu stíga þær aftur upp í lóruna og bruna á brott, önnur standandi kotroskin og svöl á sætinu. Von Trapp fjölskyldan hlær og spjallar saman og undirrituð lítur upp að húsinu þar sem unglingurinn hangir hálfur út um gluggann á húsgaflinum og reynir að ná sambandi við gesti, klædd rauðu og hvítu og litaðir kaðlar eru þræddir út í tré. Fegurðin í innsetningum og sviðsetningum í Sálnasafni er dásamleg og erfitt að lýsa því hvernig áhrif þær hafa.

Þegar fjölskyldan hefur lokið við að fá sér hressingu átta þau sig á því að þau eiga að snúa aftur á byrjunarreit; í upphafið, sækja föggur sínar og fara um borð í rútuna sem skilar þeim á upphafsreit hjá Hallgrímskirkjutorgi. Á leiðinni heim spjalla gestir saman og ræða upplifunina sín á milli. Gestirnir sextán eru kátir og glaðir eftir skemmtilega og fjölbreytta upplifun. Samt sem áður örlar á spurningum og óvissuþáttum á meðal gesta sem þeir ræða af áhuga í rútunni. Gestirnir sem voru feimnir og þöglir á leið á gjörning hjá Gjörningaklúbbnum eru nú málglaðir og spjalla um óvissuþætti og upplifunina alla. Takmarkinu hjá þeim Eírúnu og Jóní er líklega náð því í viðtali við Júlíu Marínósdóttur sem birtist í artzine segja þær að óvissan, bæði hin daglega óvissa og hin menningarlega sé eitt af markmiðum verksins.

ENDIR

Gjörningurinn Sálnasafn er marglaga óvissuferð sem lætur engan ósnortinn. Þessar safaríku sviðsmyndir eru greiptar í hugann. Smáatriðin eru óteljandi og áhugaverð og undirrituð er enn að hugsa um eitt og annað sem átti sér stað á þessu fjögurra tíma ferðalagi. Persónusköpunin er vel unnin og skemmtilegt er hvernig þær stöllur fá félaga sína, listamennina í lið með sér í þeirri vegferð. Árið 2011 fékk Gjörningaklúbburinn frjálsar hendur við gjörning sem þær frömdu í Lilith Performance Studio í Malmö og þar stóð þeim til boða mannskapur til að taka þátt í gjörningnum með þeim. Áhugafólk sem var til í að vera með. Upp frá því fór að gerjast hugmynd um að fá fólk og fagfólk með sér í lið. Það gerðu þær í gjörningnum Hugsa minna, skynja meira í Listasafni Íslands árið 2014 þar sem þær könnuðu mörkin milli myndlistar og leiklistar og „sameinuðu óbeislaða óvissu gjörningalistar og dramatíska persónusköpun leikhússins“ eins og segir á heimasíðu þeirra.

vef-hopmyndtil

Sálnasafn er einnig á mörkum myndlistar, leiklistar, danslistar og annarra listforma og byggir á fyrrnefndum gjörningi en það sem er nýtt á nálinni í Sálnasafni er að Eirún og Jóní fá til liðs við sig fagfólk úr listheiminum; leikara, dansara, myndlistarmenn, miðil, förðunarfræðing og klæðskera til að mynda og í stað þess að segja þeim nákvæmlega hvað viðkomandi á að gera, gefa þær hverjum fyrir sig útgangspunkta og hugmyndir og síðan fær fagfólkið að spinna sinn eigin vef í þeirra heimi. Þetta gerir það að verkum að verkið verður marglaga og dýnamískt og jafn áhrifaríkt og raun ber vitni. Samt sem áður vilja þær stöllur meina að verkið sé ekki háð tilviljunum heldur hafi allt átt að gerast á þennan hátt, á þessum stað.

Gjörningaklúbburinn fer sínar eigin leiðir. Svo mikið er víst. Þær Eirún Sigurðardóttir, Jóní Jónsdóttir og Sigrún Hrólfsdóttir hafa á síðustu tveimur áratugum haldið gjörningum á lofti í íslenskri myndlistarsenu og haft metnað, jafnrétti, samfélagsádeilu, umhverfisvernd og húmor að leiðarljósi. Í lok október opnuðu þær sýningu í AROS listasafninu í Arhus sem ber titilinn Ástin sigrar allt og framundan er framhaldssaga Sálnasafns þar sem verkið öðlast nýtt líf í öðrum miðlum. Það eru spennandi tímar framundan og vert að fylgjast með.

Ástríður Magnúsdóttir 

 

HEIMILDIR:
Friðþór Eydal. „Hernaðarumsvif í Hvalfirði eftir heimsstyrjöldina síðari“, Morgunblaðið, 3. janúar 1999.
Gjörningaklúbburinn/ The Icelandic Love Corporation. Listasafn Reykjavíkur. 2007.
Heimasíða Everybody´s Spectacular. http://www.spectacular.is/icelandic-love-corporation
Heimasíða Gjörningaklúbbsins. http://www.ilc.is
Íslenzk fornrit. Landnámabók, Reykjavík.
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns I-XIV, Kaupmannahöfn 1913-43, Reykjavík. 1990.
Samtal greinahöfundar við Gjörningaklúbbinn; Eirúnu Sigurðardóttur og Jóní Jónsdóttur, 15. september 2016.

LJÓSMYNDIR:
Gjörningaklúbburinn © Ljósmyndari: Ásta Kristjánsdóttir
Mynd af leiðsögukorti: Ástríður Magnúsdóttir

UA-76827897-1

Pin It on Pinterest